اعاده حیثیت؛ از تهمت و افترا تا شرایط اثبات و مجازات

جرم اعاده حیثیت — تفکری به اشتباه میان مردم رواج یافته که گمان می‌کنند اگر شخصی به آن‌ها تهمت یا افترا بزند، می‌توانند اعاده حیثیت کرده و از آن‌ها شکایت کنند

افترا در لغت به معنای نسبت دروغ یا کذب به دیگری است. جرم افترا از جمله جرایم علیه اشخاص است که به آبرو و حیثیت افراد آسیب وارد می‌کند. بر اساس تعریف افترا در قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات، این جرم زمانی محقق می‌شود که عملی را که طبق قانون جرم شناخته شده، به دیگری نسبت دهیم. مثلا زمانی که به فردی گفته شود قاتل، بدون آن که که فرد واقعا قاتل باشد. قانونگذار با هدف حفظ آرامش عمومی و فردی در جامعه به تعریف جرم افترا و مجازات آن پرداخته است، بنابرین ما در این مقاله ابتدا به بررسی جرم افترا، شرایط وقوع آن و مجازات افترا می‌پردازیم و سپس به قوانین اعاده حیثیت اشاره خواهیم کرد.

افترا در اصطلاح حقوقی

افترا در اصطلاح حقوقی عبارت است از این‌كه فردی جرمی را به دیگری نسبت دهد؛ بدون آن که توانایی به اثبات رساندن آن را داشته باشد.

انواع افترا

افترای قولی:

نسبت دادن جرم به دیگری به صورت لفظ و یا از طریق رسانه‌ها یا اوراق چاپی و غیره.
افترای فعلی:

وقتی که شخصی به قصد متهم کردن دیگری، آلات و ادوات جرم را در منزل، جیب یا محل کار شخص قرار دهد به طوری که وجود آن آلات و ادوات موجب تعقیب کیفری آن فرد شود.

عناصر تشکیل دهنده جرم افترا

عنصر قانونی جرم افترا

در قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات، دو ماده به جرم افترا اختصاص داده شده که طبق آن‌ها، افترا جرم است و قابل مجازات است.

ماده ۶۹۷: هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر، به کسی امری را‌ صراحتا نسبت دهد یا آن‌‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید.
‌ماده ۶۹۹: هر کس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری، آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او‌ می‌گردد، بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است، بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید‌ و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد.
عنصر مادی جرم افترا

برای تحقق جرم افترا، انتصاب جرم به دیگری، صراحت انتصاب، ناتوانی مفتری از اثبات صحت اسناد باید وجود داشته باشد؛ چون‌ از جمله شرایط ضروری برای وقوع جرم افترا است.
نکته: اگر کسی از روی عصبانیت و ناراحتی به دیگری بگوید دزد یا کلاهبردار یا قاتل، موضوع شامل جرم توهین است، نه جرم افترا
عنصر روانی (معنوی) جرم افترا

برای تحقق جرم افترا، باید سوء نیت وجود داشته باشد و مرتکب با توجه به ماده ۶۹۹ عمل خود را عالماً عامداً و به قصد متهم کردن دیگری انجام دهد. بر اساس این تصریح قانونی، ذکر چند نکته ضرورت دارد:

نکته ۱: مرتکب در انجام کار خود، عامد و قاصد باشد و تحت تاثیر مشروبات الکلی، بیهوشی و مواردی از این قبیل قرار نگرفته باشد.
نکته ۲: مرتکب باید از ماهیت اتهام‌آور اشیا و ادوات آگاه باشد.
نکته ۳: مرتکب باید دارای سو نیت خاص بوده، یعنی قصد وی متهم کردن دیگری باشد.

مجازات جرم افترا

برای افترا بر اساس نوع آن، ۲ نوع مجازات در نظر گرفته شده است:

مجازات افترای قولی:

بر اساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات، هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر، به کسی امری را‌ صریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می‌شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، جز در مواردی که‌ موجب حد است، به جزای نقدی درجه ۶ محکوم خواهد شد.
مجازات افترای فعلی یا عملی:

بر اساس ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی، بخش تعزیرات، هر کس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او‌ می‌ گردد، بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید‌ و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال‌ و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود.