بعد از عقد ازدواج زوجین نسبت به یکدیگر از تکالیفی برخوردار می‌شوند. یکی از تکالیف زوجه، پذیرش ریاست مرد در زندگی است که بر اساس همین موضوع، زن موظف به کسب اجازه از شوهر خود در برخی از امور خود در زندگی میشود که مواردی چون خروج از منزل، خروج از کشور از همین مسائل است. در این مقاله از قاف، قصد داریم به تعریف اجازه شوهر در حقوق بپردازیم و مواردی که زن در زندگی مشترک نیاز به اجازه شوهر دارد را مورد بررسی قرار دهیم، با ما همراه باشید:
پیش از آن‌که به بررسی موارد اجازه شوهر نسبت به زوجه بپردازیم، لازم است تفاوت اذن و اجازه را در علم حقوق تببین کنیم.
بررسی نهاد اذن و تفاوت آن با اجازه
اگرچه در ادبیات اذن و اجازه به صورت مترادف یکدیگر به کار می‌روند، اما در علم حقوق این دو واژه تفاوت‌هایی باهم دارند:
اجازه یعنی رضایت شخص نسبت به عمل حقوقی اعم از عقد یا ایقاعی که از طرف مقابل صادر شده است و در صورت اعلام نکردن آن، عقد غیر نافذ خواهد بود، تا زمانی که رضایت اعلام شود و عمل حقوقی صحیح تلقی شود و یا در صورت فقدان آن، عقد باطل شود.
پس اجازه بعد از عمل حقوقی است و رجوع از آن ممکن نیست، اما اذن یک نهاد حقوقی است که به شخص اختیار انجام فعلی را می‌دهد و در آن قصد انشا وجود ندارد. پس ماهیت اذن نه عقد است و نه ایقاع و منشا ایجاد و تنفیذ حقوقی نبوده تا زمانی که اذن باقی باشد، شخص ماذون میتواند از آن منتفع شود. در قانون مدنی ما، برخی مواقع اذن و اجازه به صورت دو کلمه مترادف استعمال شده‌اند (که معنای لغوی آن‌ها در این موارد مدنظر قانون‌گذار بوده) و در برخی موارد در معنای اصطلاحی خود به عنوان یک تأسیس حقوقی استفاده شده‌اند.
بررسی مفهوم اذن شوهر
خداوند در آیه ۳۴ سوره نساء؛ مردان را سرپرست و نگهبان زنان قرار داده، البته این برتری به معنای تعدی و رفتارهای خودخواهانه نیست، بلکه در درجه اول به خاطر مسئولیت آن‌ها است و نباید وسیله‌ای برای اجحاف بر زن شود. قانون‌گذار ما نیز در ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی مقرر می‌دارد: در روابط زوجین، ریاست بر خانواده از خصایص شوهر است.
اما به گستره و قلمرو و ویژگی‌های این ریاست، کوچک‌ترین اشاره ای نکرده است.
ریاست مرد بر زن در محدوده زندگی خانوادگی و در نتیجه ایجاد علقه زوجیت است، اما حفظ مصالح و آرامش خانواده مهم‌تر از هرچیزی است، پس باید برای ریاست مرد حد و مرزی قائل شد تا به وسلیه‌ای برای تجاوز به حقوق و آرامش خانواده بدل نشود.
بنابرین ریاست شوهر علی‌القاعده در حدود رابطه زوجیت بوده، که این امر دارای آثاری در امور مالی و غیرمالی است.
-
امور مالی
-
استقلال زن در اموال خود
از نظر فقهی با توجه به اصل احترام مال مسلمان و آیه ۳۲ سوره نساء که بیان می‌دارد: «مردان را از آن چه به دست می‌آورند بهره‌ای است و برای زنان نیز از آن چه به دست آورده‌اند بهره‌ای است …» نتیجه میشود، زنان می‌توانند هرگونه تصرفی را در مال خود بنمایند و حق دارند اطلاعات مربوط به اموال و حساب بانکی و گردش مالی خود را از دسترس شوهر محفوظ دارند و در این امر از استقلال و آزادی برخوردار هستند.
قانون‌گذار نیز در ماده ۱۱۱۸ قانون مدنی مقرر می‌دارد: زن مستقلا میتواند در دارایی خود هرگونه تصرفی را که می‌خواهد، انجام دهد.
پس به موجب قانون نیز زن میتواند هرگونه تصرف مادی یا حقوقی در اموال خود انجام داده و ریاست مرد نمی‌تواند مجوز دخالت او در این مورد باشد.
-
-
امور غیرمالی
-
-
ریاست شوهر
ریاست شوهر بیشتر در امور غیرمالی نمایان میشود. البته تا جایی که به مصلحت خانواده باشد. مسائل مهمی که در ارتباط با ریاست شوهر مورد بحث قرار می‌گیرد، عبارت است از: خروج از منزل، ادامه تحصیل، اشتغال زن و خروج از کشور.
-
-
خروج از منزل
به طور کلی، اصل اباحه و آزادی به زن امکان خروج آزادانه از منزل را می‌دهد، اما به خاطر تکلیف زوجیت و حق استمتاع شوهر، در این مورد اختلاف نظرهایی ایجاد شده که طبق نظر مشهور امامیه:
زن برای خروج از خانه باید از مرد اجازه بگیرد و اذن شوهر در این مورد به صورت مطلق است؛ یعنی حتی اگر خروج زن با حق استمتاع شوهر منافاتی نداشته باشد، مرد میتواند او را از بیرون رفتن منع نماید. چون در قانون ما اشاره‌ای به این مسئله نشده است، لذا می‌توان به منابع فقهی برای حل آن رجوع نمود.
مشروط بودن خروج زن از منزل با اذن شوهر به صورت مطلق به خاطر نقض اصل آزادی و اراده و اصول حقوقی و عرف‌های جوامع امروزی تعدیل شده و طبق نظر آیت الله خویی:
خروج زن از منزل بدون اذن شوهرش در صورتی که خروج وی منافی با حق استمتاع باشد، جایز نیست بلکه بنابر احتیاط، به طور مطلق نمی‌تواند بدون اذن شوهر از خانه خارج شود و اگر خارج شود، ناشزه محسوب میشود.
از مفهوم مخالف این سخن می‌توان فهمید که اگر خروج زن با حق استمتاع شوهر منافی نباشد، بدون اذن مانعی ندارد.
آیت الله مطهری نیز در این خصوص بیان کردند:
مرد باید در حدود مصالح خانوادگی نظر بدهد و نه بیشتر، گاهی امکان دارد رفتن زن به خانه اقوام خودش مصلحت نباشد، تجربه نیز نشان می‌دهد که این گونه موارد کم نیست، در چنین مواردی شوهر حق دارد که از این معاشرت‌های زیان‌بخش که زیانش نه تنها متوجه مرد است، بلکه متوجه زن و فرزندانشان نیز هست، جلوگیری کند، اما در مسائلی که مربوط به مصالح خانواده نیست، دخالت مرد مورد ندارد.
پس طبق نظر فقهای معاصر باید قائل به تعدیل در نظریه اطلاق اذن شوهر نسبت به خروج زن شد و گفت اگر خروج زن منافی حق استمتاع مرد نباشد، بدون اذن شوهر نیز جایز است.
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
آیا تحصیل زن بدون اذن شوهر ممکن است؟
حق تحصیل یکی از حقوق اساسی و مدنی بشر به‌شمار می‌رود و در گذشته، بسیاری از زنان حتی با وجود تمایل از آن محروم بوده‌اند. تحصیل از حقوق زنان و مردان بوده و تفاوتی بین آن‌ها نسبت به داشتن چنین حقی وجود ندارد. از نظر مبانی اسلامی، مرد و زن باهم برابرند و از نظر حقوق بشر نیز، بند ۱ ماده ۲۶ بیان می‌دارد: هر شخصی حق دارد که از آموزش و پرورش بهره‌مند شود. حتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز آمده است که حق تحصیل در تمامی سطوح برای افراد جامعه به رسمیت شناخته شده است.
امروزه با وجود بالاتر رفتن سطح فرهنگ و پدیدار شدن ارزش‌های بین المللی، زنان بیشتر در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مشارکت داشته‌اند، با وجود این در خیلی از موارد دیده شده، مردان پس از ازدواج زنان خود را از ادامه تحصیل و حق طبیعی آن‌ها محروم کنند. سوالی که مطرح میشود این است که آیا با توجه به مسئله ریاست مرد در خانواده، او میتواند همسر خود را ادامه تحصیل منع کند؟
در قانون متن صریحی وجود ندارد. اگر مرد ضمن شرط عقد نکاح بپذیرد که زن تحصیل خود را ادامه دهد، پس دیگر نمی‌تواند مانع تحصیل او بشود، اما اگر چنین شرطی نشده باشد، مرد میتواند همسر خود را منع کند به شرط آن که دلایلش قانونی باشد؛ یعنی مرد ثابت کند، ادامه تحصیل زن بر خلاف مصلحت خانواده او است، در این صورت اگر زوجه بدون اذن، تحصیل را ادامه دهد ناشزه محسوب میشود. توجه به این نکته، خالی از لطف نیست که حق تحصیل یکی از حقوق مدنی بوده و منع آن نیازمند مجوز قانونی است.
-
اجازه شوهر در ارتباط با اشتغال زن
ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی در این باره مقرر می‌دارد: شوهر میتواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد، منع کند.
منافی مصالح شغل زن را چه کسی مشخص می‌کند؟
اصل ۲۸ قانون اساسی بیان می‌دارد: «هرکس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست، برگزیند.»
پس شوهر اگر بخواهد زن خود را از اشتغال به کارش منع کند، باید در دادگاه ثابت کند که شغل زن با مصالح و حیثیات خانوادگی در تناقض است. البته در خصوص مشاغل ذاتا نامشروع، نیازی به این اثبات نیست.
اگر مرد با اطلاع به این که همسر او شاغل است با او ازدواج کند، آیا بعد از ازدواج مرد میتواند مانع از اشتغال همسرش شود؟
چنان چه زن پیش از نکاح به حرفه‌ای اشتغال داشته و شوهر نیز، رضایت ضمنی نسبت به شغل زن اعلام کرده باشد، شوهر باز هم میتواند پس از عقد مانع اشتغال همسر خود بشود، مشروط به آن که مغایرت آن را با مصالح خانواده را اثبات کند.
ضمانت اجرای مخالفت زن با رای دادگاه چیست؟
در صورتی که زن حکم دادگاه مبنی بر عدم اشتغال را اجرا نکند، دادگاه میتواند به درخواست مرد، جهت الزام زن به رها کردن شغل، برای هر روز تأخیر در اجرای حکم، جریمه تعیین کند تا به مرد پرداخت شود.
وضعیت تعهدات شغلی زن بعد از رأی دادگاه چگونه میشود؟ (تعهدات شغلی پس از رأی دادگاه به عدم اشتغال زن)
با مخالفت مرد و صدور حکم منع زن از اشتغال، تعهدات شغلی زن از بین می‌رود، اما خسارات وارده به اشخاص ثالث، قابل مطالبه است.
آیا زن هم میتواند شوهر خود را از اشتغال منع کند؟
بله؛ البته با رعایت شرایط ماده ۱۱۱۷ قانون مدنی (اثبات منافی بودن شغل مرد با مصالح خانوادگی)، زن هم میتواند شوهر خود را از شغلی که مغایر با مصالح و منافع خانواده باشد، منع کند. ماده ۱۸ قانون حمایت از خانواده نیز مقرر می‌کند: «شوهر میتواند با تأیید دادگاه، زن خود را از اشتغال به هر شغلی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود زن باشد، منع کند، زن نیز میتواند از دادگاه چنین تقاضایی را بنماید. دادگاه در صورتی که اختلالی در امر معیشت خانواده ایجاد نشود، مرد را از اشتغال به شغل مذکور منع می‌کند.»
بهتر است زن و شوهر برای این که دچار مشکل نشوند، در شروط ضمن عقد، شرط اشتغال زوجه را ذکر نمایند.
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
-
-
اجازه شوهر برای خروج زن از کشور
-
طبق ماده ۱۸ قانون گذرنامه: «زن متأهل در هر سنی که باشد، برای خروج از کشور به اجازه شوهر خود نیاز دارد.»
چه زنانی برای خروج از کشور به اجازه شوهر نیاز ندارند؟
- زنانی که با همسر خود مقیم خارج از کشور هستند
- زنانی که با فرد خارجی ازدواج کرده‌اند و تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده‌اند
- سفر به حج تمتع به موجب نظر شورای نگهبان از قانون أخذ اجازه شوهر برای خروج از کشور، مستثنی شده است
- در موارد اضطراری با تشخیص دادستان، امکان صدور گذرنامه بدون اخذ رضایت همسر وجود دارد
أخذ اجازه شوهر برای صدور گذرنامه باید به صورت کتبی باشد، که در فرم‌های درخواست گذرنامه، بخش مشخصی برای گرفتن اجازه و امضای شوهر وجود دارد و باید در دفاتر اسناد رسمی گواهی شود.
ممنوع الخروج کردن زن
ماده ۱۹ قانون گذرنامه مقرر می‌کند: «در صورتی که موانع صدور گذرنامه بعد از آن حادث شود، یا کسانی که به موجب ماده ۱۸ قانون، صدور گذرنامه، موکول به اجازه آن‌هاست؛ از اجازه خود عدول کنند از خروج دارنده گذرنامه جلوگیری و گذرنامه تا رفع مانع ضبط خواهد شد.»
ممنوع الخروجی زن تنها به وسیله اعلام کتبی شوهر به اداره گذرنامه از بین می‌رود. حتی زوج تا قبل از طلاق میتواند همسر خود را ممنوع الخروج کند و تنها با فرستادن طلاق‌نامه به اداره گذرنامه، زن میتواند ممنوع الخروجی را برطرف کند. موارد بسیاری بوده است که مرد حاضر به طلاق زن خود نشده و او را ممنوع الخروج کرده و زندگی او را تحت الشعاع قرار داده است. (مانند ممنوعیت خروج خانم نیلوفر اردلان، کاپیتان تیم ملی فوتسال بانوان کشور توسط همسرش یا ممنوع الخروجی سمیرا زرگر سرمربی تیم ملی اسکی آلپاین بانوان)
-
راهکار قانونی برای اخذ اجازه خروج زن از کشور چیست؟
زن میتواند طی شروط ضمن عقد، وکالت در امضای اسناد لازم برای صدور و تمدید گذرنامه و اجازه خروج مکرر از کشور را از شوهر در دفاتر اسناد رسمی دریافت کند. البته دادن حق وکالت به زن به معنای ساقط شدن حق مرد در ممنوع الخروج کردن زن نبوده، بلکه در مواقعی که مرد همسر خود را ممنوع الخروج کند، زن میتواند با ارائه وکالتنامه، خواستار رفع ممنوع الخروجی خود شود.
اجازه شوهر برای عمل جراحی زن
بند ۲ ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: «هر نوع عمل جراحی یا طبی مشروع که با رضایت شخص یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آن‌ها و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام شود، در موارد فوری اخذ رضایت ضروری نخواهد بود.»
آن چه در قانون به آن در خصوص عمل جراحی تصریح شده است؛ گرفتن رضایت خود بیمار است یا اولیا یا سرپرست او.
پس قانون صراحتی در گرفتن رضایت شوهر ندارد. اشخاص چه زن باشند و چه مرد در نگاه قانون پس از رسیدن به سن بلوغ، رشید محسوب می‌شوند و می‌توانند به تنهایی اعمال حقوقی یا قانونی انجام دهند، مگر آن که عدم رشد یا جنون آن‌ها ثابت شود. فقط افراد محجور (صغیر و مجنون) تحت سرپرستی هستند.
نکته دیگری که وجود دارد این است که در بسیاری از موارد، اگر نیاز به عمل جراحی فوری و به اصطلاح فورس ماژوری باشد، اصلا به اخذ رضایت، نه از همراه بیمار و نه حتی خود بیمار، احتیاجی نخواهد بود.
چرا در عمل‌های جراحی رضایت گرفته میشود؟
پاسخ به این سوال را در ماده ۶۰ قانون مجازات اسلامی می‌توان پیدا کرد، که این چنین بیان شده است: «چنان چه طبیب قبل از شروع درمان یا اعمال جراحی از مریض یا ولی او برائت حاصل نموده باشد، ضامن خسارت جانی یا مالی یا نقص عضو نیست و در موارد فوری که اجازه گرفتن ممکن نباشد، ضامن نیست.»
بنابراین پزشکان با گرفتن رضایت از بیمار، برای خود برائت ایجاد می‌کنند که اگر در حین عمل خسارت یا نقص عضوی پیش آمد، از پرداخت خسارت یا دیه بریء شوند. البته این امر در صورتی اتفاق می‌افتد که عمل جراحی با رعایت نکات پزشکی و اصولی باشد و در کار خود مرتکب تقصیر نشده باشند.
آیا عمل زیبایی زن نیازمند اجازه شوهر است؟
امروزه با پیشرفت‌های پزشکی و تغییر فرهنگ، بسیاری از زنان برای زیباتر شدن و … به عمل‌های جراحی زیبایی روی می‌آورند. از آن جایی که در ازدواج تکالیف زوجین برای آن‌ها میتواند ایجاد محدودیت‌هایی کند، در خصوص عمل جراحی زیبایی در صورتی که برای زن نیاز اساسی و اضطراری نباشد و صرفا برای زیباتر شدن زن باشد مانند جراحی بینی، آیا اذن شوهر ملاک و نیاز است؟
بسیاری از مردان با تصور بر این که در صورت مخالفتشان با عمل زیبایی زن، قانون از آن‌ها حمایت می‌کند، اقدامات قانونی برای جلوگیری از این عمل‌ها را انجام می‌دهند، در حالی که باید گفت قانونی در خصوص لزوم اذن شوهر برای عمل جراحی اعم از جراحی زیبایی وجود ندارد و در صورتی که فرد کمتر از ۱۸ سال باشد، ولی یا قیم او فرم رضایت عمل را پر می‌کند، اما زمانی که شخص بالغ شد، احتیاجی به رضایت اشخاص دیگر ندارد، چه مجرد باشد و چه متأهل؛ فردی که رشید است میتواند خود به تنهایی فرم عمل را تکمیل و امضا کند، به استثناء محجورین(صغار و مجانین).
عمل زیبایی زن بدون اجازه شوهر مجازات دارد؟
بر اساس اصل تسلیط بر بدن و غلبه این اصل بر اصل تمکین، زن بالغ و عاقل میتواند به تنهایی و بدون اذن شوهر، جراحی زیبایی را انجام دهد. بنابراین اذن شوهر تاثیری در این‌گونه عمل‌ها ندارد، بنابرین این عمل جرم محسوب نشده و متعاقبا مجازاتی هم به دنبال نداشته و کاملا قانونی است. مرد نه از طریق دادگاه‌های حقوقی و نه از طریق دادگاه کیفری نمی‌تواند زن را از انجام عمل زیبایی منع کند.
با استفاده از سرویس مشاروه حقوقی تلفنی قاف، به راحتی می‌توانید از سراسر کشور با وکلای پایه یک دادگستری مشاوره حقوقی داشته باشید؛ برای این امر کافیست شماره خود را در کادر زیر وارد کنید تا کارشناسان قاف با شما تماس بگیرند:
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
آیا شوهر میتواند همسر خود را ممنوع الخروج کند؟
مطابق با قانون، بانوان متاهل برای خروج از کشور نیازمند اجازه کتبی شوهر هستند و مرد میتواند تا قبل از طلاق همسر خود را ممنوع الخروج کند، زن تنها با ارسال طلاق نامه به اداره گذرنامه میتواند ممنوع‌الخروجی خود را برطرف کند
آیا زوجه برای ادامه تحصیل نیاز به اجازه شوهر دارد؟
حق تحصیل یکی از حقوق مدنی محسوب میشود و منع آن نیازمند مجوز قانونی است، بنابرین مرد تنها در صورتی میتواند همسر خود را از ادامه تحصیل منع کند که تحصیل زن بر خلاف مصالح خانواده باشد
آیا زن برای عمل زیبایی نیاز به اذن شوهر دارد؟
در رابطه با عمل جراحی از جمله عمل زیبایی تنها رضایت خود بیمار و یا اولیا و سرپرست او نیاز است و در قانون در رابطه با اجازه شوهر برای عمل زیبایی چیزی به صراحت ذکر نشده است
مرد در چه صورتی میتواند زن را از اشتغال منع کند؟
شوهر اگر بتواند در دادگاه ثابت کند که شغل و حرفه زن برخلاف مصالح خانوادگی و حیثیات مرد و یا خود زن است، میتواند مانع از اشتغال زوجه شود