همان طور که می‌دانیم عمل هر انسانی، محترم و دارای ارزش است و هر کس، کاری را به درخواست دیگری انجام دهد و آن عمل با قصد تبرع انجام نگرفته باشد، یعنی به صورت رایگان انجام نشده باشد، مستحق اجرت یا بهای عمل خود است.
در زندگی زناشویی نیز، کار‌ها و اعمالی که زن انجام می‌دهد، از این قاعده مستثنا نمی‌باشد و می‌تواند اجرت المثل کار‌های انجام شده توسط خود را مطالبه کند. البته دریافت و مطالبه آن با برخورداری از شرایطی خاص که در قانون پیش بینی شده امکان پذیر است. این یکی از حقوق مالی است که قانون و شرع برای زن در نظر گرفته و هیچ مردی نمی‌تواند همسر خود را طلاق دهد بدون این که تمام حقوق او از جمله نفقه، مهریه و اجرت المثل او را بپردازد.
بنابراین در این نوشتار، شرایط مطالبه و مستندات قانونی آن را بررسی خواهیم کرد.
اجرت المثل ایام زوجیت چیست؟
ماده ۳۳۶ قانون مدنی بر مبنای قاعده فقهی احترام به مال و عمل مسلمان بیان می‌دارد که “هرگاه کسی برحسب امر دیگری اقدام به عملی نماید که عرفا برای آن عمل اجرتی بوده و یا آن شخص عادتا مهیای آن عمل باشد عامل مستحق اجرت خود خواهد بود، مگر این که معلوم شود که قصد تبرع داشته است” و تبصره این ماده به طور خاص به اجرت المثل زن و کار‌های انجام گرفته توسط او اشاره می‌کند.
اجرت المثل ایام زوجیت، اجرت خدمات و کارهایی است که زوجه به امر شوهر و بدون قصد تبرع انجام داده است.
شرایط مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت
برای مطالبه شرایطی لازم است که در صورت احراز آن‌ها زن می‌تواند اجرت المثل را مطالبه کند. این شرایط عبارتند از:
- انجام کار‌ها شرعا بر عهده زن نباشد به عبارت دیگر انجام کارهایی که شرعا بر عهده زن است اجرتی ندارد همانند تمکین زوجه از زوج و انجام وظایف زناشویی. در صورتی که زن اموری را انجام دهد که به لحاظ شرعی و قانونی از وظایف وی نباشد، می‌تواند اجرت المثل آن را مطالبه کند مانند آشپزی و نظافت.
- انجام کار‌ها به دستور زوج صورت گرفته باشد. چنانچه زن بدون دستور از جانب شوهر، کارهایی را انجام دهد و قبل از انجام، تاکید نکرده باشد که در ازای آن‌ها اجرت خواهد گرفت، شواهد امر نشان دهنده این است که زوجه کار‌ها را رایگان انجام داده است.
- عمل انجام شده از سوی زن، از اعمالی باشد که به آن عرفا اجرت تعلق میگیرد. در نتیجه اگر زن به درخواست مرد کاری انجام دهد که عرف برای آن اجرتی در نظر نمیگیرد، زن نمی‌تواند از شوهر مطالبه اجرت کند.
- زن کار‌ها را با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و به عبارت دیگر کار‌ها را رایگان انجام نداده باشد.
در صورتی که شرایط فوق اثبات شود دادگاه قرار کارشناسی صادر و میزان براساس نظر کارشناس تعیین و مشخص می‌گردد.
آیا طلاق برای دریافت اجرت المثل الزامی است؟
با احراز شرایط مقرر در تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی، زوجه مستحق اجرت المثل است و نیازی به وجود شرایط مندرج در تبصره ۶ ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق ۱۳۷۱ نظیر عدم درخواست طلاق از سوی زوجه و… نیست.
بنابراین و به عبارت ساده‌تر، مطالبه آن، منوط به درخواست طلاق و جدایی نیست و زن می‌تواند بدون این که پرونده طلاق در جریان باشد، دادخواست مستقلی تحت عنوان الزام شوهر به پرداخت اجرت المثل ایام زندگی مشترک، در دادگاه خانواده مطرح کند.
با توجه به توضیحات فوق، تبصره ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، با تصویب قانون حمایت از خانواده نسخ شده است.
نکته قابل توجه این که اگرچه اصل بر عدم تبرع است، اما به عقیده عده‌ای، با توجه به عرف و اصول اخلاقی، اماره‌ای به سود شوهر در خصوص تبرعی بودن انجام کار‌های خانه از سوی زن وجود دارد که اثبات خلاف آن بر عهده زن است و به همین دلیل اثبات عدم قصد تبرع و هم چنین دستور مرد به انجام کار‌ها، برای مطالبه اجرت المثل بر عهده زن خواهد بود.
چنان چه زن مستحق اجرت المثل قلمداد نشود، با توجه به سال‌های زندگی مشترک و نوع کار‌های انجام گرفته از سوی وی و وضعیت اقتصادی زوج، دادگاه مبلغی را از باب بخشش (نحله) برای زوجه، تعیین می‌نماید. البته مطالبه نحله، منوط به رعایت شروط خاصی است که این شروط عبارتند از: اولا میان زوجین، طلاق واقع شده باشد، ثانیا کار انجام شده شرعا به عهده زوجه نبوده باشد، ثالثا طلاق به درخواست زوجه نباشد و رابعا طلاق، ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نباشد.
لازم به ذکر است که تعیین همزمان اجرت المثل و نحله مغایر قانون است. (رای اصراری هیئت عمومی دیوان عالی کشور)
شرط تنصیف دارایی
اما شرط تصنیف دارایی که اولین شرط ضمن عقد نکاح است با مطالبه اجرت المثل قابل جمع است. شرط تصنیف دارایی بدین صورت است که “هرگاه طلاق به درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه، تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسرداری یا سوءاخلاق و رفتار او نباشد، زوج موظف است تا نصف دارایی موجود را که در ایام زناشویی با او به دست آورده یا معادل آن را، طبق نظر دادگاه بلاعوض به زوجه منتقل نماید.”
شرط تصنیف با مطالبه دو مقوله مجزا از یک دیگر هستند و بنابراین زن در صورت مطالبه اجرت المثل با برخورداری از سایر شرایط می‌تواند، نصف دارایی مرد را هم درخواست کند.
در مورد اجرت المثل طلاق توافقی باید دانست که این مسئله منوط به توافق میان زوجین است و دادگاه توافق میان آن‌ها را به اجرا خواهد گذاشت و از این جهت مشابه مبحثی مانند حضانت فرزند است.
بیشتر بخوانید
وکلای تخصصی خانواده مجموعه مشاوره حقوقی قاف آماده ارائه مشاوره در زمینه‌های خانواده از جمله مهریه، نفقه، طلاق و اجرت المثل هستند. برای تماس با ما کافی است شماره خود را در فرم زیر درج کنید تا کارشناسان مرکز با شما تماس بگیرند.
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
آیا شیر دادن زن به فرزندش از جمله مواردی است که می‌تواند بابت آن اجرت المثل دریافت کند؟
براساس ماده ۱۱۷۶ قانون مدنی مادر مجبور نیست که به طفل خود شیر بدهد، مگر در صورتی که تغذیه طفل، به غیر شیرمادر ممکن نباشد، بنابراین از ماده فوق چنین برداشت می‌شود که در صورتی که تغذیه طفل تنها شیر مادر باشد و نتوان هیچ غذای دیگری برای او فراهم کرد شیر دادن از وظایف زن محسوب می‌شود و نمی‌تواند بابت آن اجرت دریافت کند، اما اگر طفل بتواند با شیر دیگری جز شیرمادر زنده بماند و هم چنین سایر شرایط مندرج در تبصره ماده ۳۳۶ قانون مدنی محقق باشد، شیر دادن جزء وظایف زن تلقی نمی‌شود و می‌تواند بابت شیر دادن به طفل مطالبه اجرت کند.
کارشناس دادگستری بر چه اساسی اجرت المثل را تعیین می‌کند؟
برای تعیین اجرت المثل کارشناس مواردی هم چون وضعیت زندگی زن، تعداد فرزندان، سال‌های زندگی مشترک، وضعیت اشتغال و... را در نظر میگیرد.
آیا دریافت اجرت المثل در طلاق از طرف زن ممکن است؟
مطابق قانون ایام زوجیت تنها در شرایط به زن تعلق میگیرد که درخواست طلاق از جانب زوج باشد و در صورت درخواست طلاق از جانب زوجه (زن) اجرت المثل تعلق نمیگیرد.