
در حقوق و شرع، زمانی که رابطه زوجیت بین زن و مرد برقرار میشود یک سری وظایف و تکالیف بر هر دوی آن در ارتباط با زندگی زناشویی بار میشود از جمله آن تمکین زن و پرداخت نفقه توسط شوهر است. در بسیاری موارد در دادگاهی خانواده دیده شده که مرد، همسر خود را به عدم تمکین از او محکوم میکند یا آن که زن به دلیل عدم پرداخت نفقه توسط شوهر شکایت کرده است. در این مقاله به مفهوم تمکین، ارتباط تمکین و نفقه، تمکین و حق مهریه زن و مجازات عدم پرداخت نفقه و عدم تمکین میپردازیم.
تمکین چیست؟
معنای لغوی تمکین، تن دادن یا فرمان بردن است و معنای اصطلاحی آن بیشتر برای زن به کار میرود و مراد از آن تبعیت و فرمان بردن از شوهر و ادای وظایف زوجیت در مقابل شوهر است و بهطور عمومی شامل تمکین عام و تمکین خاص میشود که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
تمکین مرد
هر چند نزد عام تمکین به معنای فرمان بردن زن از مرد در زندگی زناشویی تعبیر میشود اما اینگونه نیست که تمکین تنها مختص زن باشد و در معنای قانونی، تمکین از وظایف زوجین است.
صحیح نیست که تمکین را منحصراً وظیفه زن بدانیم، بلکه مرد هم در مقابل زن و وظایفی دارد که باید به آن پایبند باشد. ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی مقرر میدارد “همین که نکاح به طور صحیح واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار میشود”.
انواع تمکین
تمکین به عنوان فرمانبرداری زن از مرد دارای دو نوع تمکین عام و تمکین خاص است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. تمکین در هر دو معنا فرمانبرداری زن از مرد است اما آنچه باعث تفاوت است، نوع تمکین خواهد بود.
تمکین عام
در تمکین عام، زن باید در منزلی که شوهر صلاح میداند و در شأن او است سکونت کند و بدون اجازه شوهر خانه خود را حتی برای رفتن به منزل پدر مادر خود، ترک نکند. ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی مقرر میدارد “زن باید در منزلی که شوهر تعیین میکند سکنی نماید مگر آن که اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد”.
همچنین با همسر خود خوش رفتار باشد و به طور کلی ریاست مرد را بپذیرد و از او اطاعت کند، چراکه ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی بیان میدارد “در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است”.
البته زن موظف نیست دستوراتی از مرد که خلاف قانون یا عرف یا شرع باشد را اطاعت کند، مانند آن که شوهر از زن بخواهد روزه نگیرد یا تمام اموال خود را به او منتقل نماید و …
تمکین خاص
مراد از این تمکین برقراری رابطه جنسی و همبستر شدن با شوهر و رد نکردن درخواست او بدون عذر موجه است (البته رابطه جنسی متعارف)، پس این تمکین همان تمکین جنسی میباشد.
تمکین زوجه و نفقه و حق قسم
زن در صورت تمکین از شوهر مستحق مواردی در زندگی زناشویی است:
- زنی که از مرد خود تمکین میکند مستحق دریافت نفقه است و مرد موظف است نفقه او را بپردازد.
- زنی که تمکین میکند از حق قسم بین زوجین بهرهمند میشود. حق قسم بدین معنا است که اگر مردی چند همسر داشته باشد موظف است در هر چهار شب حداقل یک شب را باهمسر خود هم بستر شود؛ بنابراین اگر مردی چهار همسر داشته باشد تمام شبیش را باید با همسرانش بگذراند.
عدم تمکین زن
زن در صورت عدم تمکین از شوهر ناشزه شده و از امتیازاتی در زندگی زناشویی محروم خواهد شد اما حکم به تمکین بی چون و چرای زن در مواردی که عذر قانونی هم داشته باشد ناعادلانه است و بنابراین زن در شرایطی میتواند تمکین نکند و ناشزه هم محسوب نشود که در ذیل به معرفی این شرایط میپردازیم:
- وجود موانع شرعی مانند حیض، اعتکاف، احرام، نفاس، روزه واجب و…
- در صورتی که شوهر به مرض یا بیماری مقاربتی دچار شود چون ممکن است به زن منتقل شود زن میتواند در این مورد تمکین جنسی نکند و ناشزه هم محسوب نشود البته تمکین به معنای عام (انجام سایر وظایف زناشویی) را باید انجام دهد.
- اگر خود زن به یکی از امراض مقاربتی مبتلا باشد، یا آن که نزدیکی کردن با شوهر برای زن مستلزم ایراد ضرر و مشقتی شود که برای او قابل تحمل نباشد میتواند از نزدیکی کردن با همسر بپرهیزد.
- ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی مقرر میدارد که “اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن میتواند مسکن علیحده اختیار کند و درصورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه برعهده شوهر خواهد بود”.
طبق این ماده زن اگر ثابت کند عدم تمکین او به خاطر خوف ضرر مالی یا بدنی یا شرافتی بوده ناشزه محسوب نمیشود و مرد، هم چنان مکلف به پرداخت نفقه میباشد.
- استناد زن به حق حبس
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
حق حبس چیست؟
زن زمانی که باکره باشد و تمکین جنسی و تمکین عام (مثلاً در خانه شوهر سکونت نکرده باشد) انجام نداده باشد، میتواند قبل از تمکین، مهریه خود را درخواست نماید و تمکین را منوط به پرداخت مهریه کند. اما اگر تمکین کرده باشد دیگر نمیتواند از ادامه تمکین سربازند، البته پس از تمکین هم میتواند مطالبه مهریه کند ولی دیگر حق حبس او از بین میرود. هم چنین اگر زوجه ابتدائاً بدون آن که تمکین خاص کند (رابطه جنسی) تمکین به معنای عام کرده باشد دیگر نمیتواند از حق حبس خود استفاده کند.
بیشتر بخوانید:
- اجرت المثل چیست و نحوه دریافت اجرت المثل چگونه است؟
- راههای مطالبه مهریه از طریق شورای حل اختلاف، دادگاه یا اداره ثبت
- بررسی حقوق حق طلاق و وکالت در طلاق و راهکارهای عملی آن
- مطالبه نفقه و مهریه و ارث شوهر فوت شده
حق حبس و مهریه
قابل ذکر است که استفاده از حق حبس مانع پرداخت نفقه نیست اگرچه زن تمکین نکرده باشد. به موجب ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی “زن میتواند تا مهریه او تسلیم نشده از ایفا وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر این که مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود”.
ماده ۸۶ قانون مدنی نیز مقرر میکند “اگر زن قبل از اخذ مهریه به اختیار خود به ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمیتواند از حکم ماده قبل استفاده کند معذالک حقی که برای مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد.”
دادخواست تمکین
تصور کنید زنی منزل خود را بدون اجازه شوهر ترک کرده و با گذشت مدت زمان طولانی، هنوز باز نگشته و حاضر به بازگشت هم نیست؛ در این حالت مرد میتواند دادخواست تمکین بدهد. البته مرد تلاشی خود را مبنی بر پادرمیانی بزرگتر، ارسال اظهارنامه برای یاد آوری وظایف قانونی و شرعی زن انجام داده و زن حاضر به بازگشت نشده و سپس دادخواست تمکین داده است. دادگاه برای احضار زن اخطاریهای به زن ابلاغ میکند که این ابلاغ باید واقعی باشد و به دست خود خوانده یا یکی از بستگان او برسد یا به محل سکونت خوانده (زن) ارسال شود.
افزون بر این، مرد باید بدون اجازه ترک کردن منزل توسط زن را اثبات نماید. اگر زن در جلسه دادگاه حضور نیابد، با توجه به آن که ابلاغ واقعی بوده دادگاه به ضرر زن رای خواهد داد ولی اگر حضور یابد، اصل بر تمکین زن است و زن راحتتر میتواند به دفاع از خود بپردازد.
عواقب عدم تمکین زن و تعریف زن ناشزه
زن اگر بدون عذر موجه از شوهر خود تمکین نکند چه تمکین خاص و چه تمکین عام، اصطلاحاً به او “ناشزه” میگویند. از آثار نشوز و عدم تمکین میتوان به این موارد اشاره کرد:
- ساقط شدن حق نفقه زن. ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی در این باره مقرر میدارد “هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود”
- از بین رفتن حق تنصیف دارایی در مواردی که طلاق از جانب مرد باشد
- به وجود آمدن شرایط برای ازدواج مجدد مرد
- دشوار شدن طلاق یک طرفه زوجه
- محروم شدن از حقوق آینده مانند دریافت اجرت المثل ایام زوجیت برای زن
در منابع فقهی به این مورد اشاره شده که در صورت نشوز زن، مرد میتواند از همخوابی با او امتناع ورزد. در نظام حقوقی مرد میتواند در صورتی که زن راضی به تمکین نمیشود به دادگاه مراجعه کند و در صورت اثبات، گواهی الزام به تمکین را از دادگاه بگیرد.
اثبات عدم تمکین
مقنن در ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی بیان داشته است که با ایجاد رابطه زوجیت بین زن و شوهر وظایف و تکالیفی بر آنها بار میشود و در ماده ۱۱۰۶ همین قانون نیز بیان داشته در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است. ماده ۱۱۰۸ نیز اشعار میدارد که هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود. پس استنباط میشود که تمکین شرط استحقاق نفقه نیست، بلکه نشوز مانع آن است یعنی نفقه با عقد دائم، جزء حقوق زن میشود و فقط اگر تمکین نکند از آن محروم میشود.
با این توضیحات مشخص میشود ادعای زن، اصل است و مرد چه خواهان دعوا باشد و چه نباشد باید برای عدم پرداخت نفقه، عدم تمکین یا نشوز زن را اثبات کند.
دادخواست دریافت نفقه
زن در صورت تمکین از مرد و عدم پرداخت نفقه میتواند دادخواست عدم پرداخت نفقه از جانب شوهر را به دادگاه تقدیم کند و الزام شوهر به پرداخت نفقه را از دادگاه بخواهد. اگر شوهر حاضر به پرداخت نباشد یا از پرداخت نفقه عاجز باشد زن میتواند اجبار شوهر به طلاق را بخواهد. البته از دیگر وظایف مرد در مقابل زن میتوان به نزدیکی، همبستری، حسن معاشرت و… اشاره کرد که دادگاه نمیتواند شوهر را به این موارد الزام کند.
مرکز مشاوره حقوقی قاف با در اختیار داشتن جمعی از برترین وکلا پایه یک دادگستری آماده ارائه مشاورههای حقوقی و کیفری است. برای ارتباط با ما کافی است فرم زیر را پر کنید:
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
آیا عدم تمکین مجازات دارد؟
عدم تمکین جرم نیست و توسط مقنن جرم انگاری نشده است و مرد تنها میتواند در دادگاه حقوقی و با پیگیری حقوقی دادخواست تمکین را تقدیم و تسلیم کند.
آیا عدم تمکین باعث میشود مهریه زن باطل شود؟
خیر؛ عدم تمکین تنها باعث از بین رفتن حق نفقه زن میشود ولی مهریه هم چنان ثابت است و به همانگونه که در قرارداد ذکر شده زن میتواند آن را مطالبه کند.
مردی به همسرش ضمن عقد نکاح وکالت در طلاق داده است آیا میتواند با اثبات عدم تمکین همسر خویش، وکالت زن را باطل نماید؟
در جواب باید گفت وکالت عقدی جایز است و هر زمان طرفین بخواهند میتوانند آن را به هم بزنند اما چون وکالت در طلاق به صورت شرط ضمن عقد لازم آمده دیگر نمیتوانند آن را به هم بزند و عدم تمکین نیز تاثیری در ابطال وکالت طلاق زن ندارد.
سلام. اگر زن ملک مشترک را با عنوان مهریه دریافت کرده باشد و همسر را به دلیل اینکه منزل شخصی وی می باشد به منزل راه ندهد تکلیف چیست؟ آیا حزو شمول تمکین هست یا خیر
زوج (شوهر) بايد براى زوجه منزل يراى سكنى فراهم كند و زوجه هم بايد نسبت به شوهر تمكين كند. شوهر برای الزام به تمکین باید خانه مستقل برای زوجه فراهم کند.
در اين مورد چون خانه متعلق به زوجه و به نام اوست، شوهر هيچ حقى نسبت به آن ندارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و گفتگوی مستفیم با وکلای خانواده با شماره ۹۱۰۸۲۲۰۰ با کد ۰۲۱ تماس بگیرید
من با یه خانومی صیغه۹۹ساله خوندم.یک ماهی هست ب دلایلی قط رابطه کردیم ولی صیعه طلاق جاری نشده.الان متوجه شدم ک اون خانوم بایه اقایی عقدکرده.چطوری میتونم شکایت کنم؟؟چون ازنظرشرعی زن من هست…من فقط برای ادیت کردنش میخوام شکایت کنم ن برای برگشتش..ممنون میشم راهنماییمکنید
در خصوص عقد موقت موردى به اسم طلاق وجود ندارد و از آن به عنوان بذل مدت ياد ميشود. اگر آقا در هر صورت بذل مدت كرده باشد از زمان آن تا مدت ٢ ماه زن نبايد چه به صورت موقت و چه دائم ازدواج كند و بايد مدت عده را نگه دارد. اگر زنى در زمان عده عقد كند هم امکان شکایت به عنوان رابطه نامشروع وجود دارد و هم امکان ابطال آن عقد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و گفتگوی مستفیم با وکلای خانواده با شماره ۹۱۰۸۲۲۰۰ با کد ۰۲۱ تماس بگیرید