نفقه از تکالیف شوهر در زندگی مشترک است و حتی در صورتی که زن نیازی به نفقه هم نداشته باشد، زوج موظف به پرداخت آن استپیش از این و در مطالب مختلفی، به نفقه به عنوان یکی از حقوق مالی زن و پس از آن فرزندان در زندگی مشترک اشاره کرده‌ایم اما این بار قصد داریم در یک مطلب جامع، به بررسی جنبه‌های حقوقی مختلف نفقه و بررسی نفقه از دیدگاه قانون بپردازیم.
در این مطلب موارد مختلف در حوزه نفقه را بررسی می کنیم که بخشی از آن شامل تعریف نفقه، نفقه زن و میزان نفقه زن، نفقه فرزندان، ترک نفقه و مجازات آن و دادخواست‌های لازم برای شکایت از ترک نفقه، نفقه زن بعد از طلاق و نفقه فرزندان بعد از طلاق و … را بررسی می‌کنیم.
نفقه به چه معناست؟
کلمه نفقه از مصدر انفاق می‌آید و همان طور که میدانیم انفاق مال، به معنای بذل و صرف کردن مال است. در عالم حقوق نیز نهاد نفقه توسط مقنن در قانون برای زن پیش‌بینی شده است.
از آن جایی که زنان در خانه، نسبت به همسر و فرزندانشان مسئولیت‌هایی دارند، لذا یک سری حقوق و امتیازات برای آنها در نظر گرفته شده که مطابق با قانون مدنی نفقه زوجه از همین حقوق محسوب شده که به معنای تامین هزینههای زندگی زن اعم از خوراک، پوشاک، مسکن مناسب، هزینههای درمان، گرفتن خدمه (اگر در عرف خانوادگی زن مرسوم بوده است یا زن به واسطه مریضی به آن احتیاج دارد) است.
نفقه شامل چه مواردی می‌شود؟
بررسی مصادیق نفقه زوجه
ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی مقرر می‌دارد “نفقه عبارت است از همه نیاز‌های متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینههای درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.”
با توجه به قانون مدنی نفقه زن جنبه حصری ندارد و هر آن چه بر حسب عرف و عادت مورد احتیاج و نیاز زن باشد، جزو نفقه و بر عهده شوهر است.
نفقه و هزینههای درمان؛
آیا جراحی زیبایی جزو نفقه است؟
هزینههای درمان طبق صراحت ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی جزو نفقه و بر عهده مرد است، اما سوالی که ممکن است مطرح شود این است که دایره این مسئولیت چقدر است؟ آیا جراحی‌های زیبایی جزء هزینههای درمانی و نفقه زن محسوب می‌شوند؟
مرد موظف است هزینه درمان بیماریهای زن را بپردازد، چه این هزینه برای بیماریهای معمولی باشد و چه به خاطر بیماریهای صعب العلاج. البته در این زمینه در فقه اختلاف نظر وجود دارد و برخی معتقدند تا آن جا که مرد به حرج نیفتد، باید هزینههای درمان را بپردازد.
جراحی‌های زیبایی، اگر ضرورت داشته باشند مانند آن که صورت زن در اثر آتش‌سوزی بسوزد و نیاز به عمل زیبایی داشته باشد که در این صورت مرد موظف است هزینه آن را بپردازد، اما اگر ضرورتی نداشته باشد، نمی‌توان آن را جزء نفقه شمرد.
محاسبه نفقه زن به چه صورت است؟
به طور کلی نمی‌توان مبلغ دقیقی برای نفقه زن تعیین کرد، چراکه نیاز هر زنی نسبت به زن دیگر با توجه به وضعیت او متفاوت است و به همین دلیل میزان نفقه نیز متفاوت خواهد بود.
نحوه محاسبه نفقه زوجه:
در دادگاه‌ها طرفین (زن و شوهر) میتوانند نسبت به مبلغ نفقه توافق بنمایند یا آن که کارشناس نفقه بر اساس وضعیت، شان، محل زندگی، عرف و عادت و رسومات، نیاز‌های خود زن در زندگی مشترک و تحصیلات وی و… میزان نفقه را مشخص می‌کند.
ماهیت حق زن بر نفقه چیست؟
در این مورد باید به عرف و اراده شوهر مراجعه کرد و البته میان اموال مصرف شدنی و غیر آن تفکیک و تفاوت قائل شد؛ اموالی که با مصرف شدن از بین می‌روند، به ملکیت زن در می‌آیند ولی اموالی که با مصرف کردن از بین نمی‌روند و باقی می‌مانند، اگر دلالت بر بخشش داشته باشند، مانند: هدایا (کفش و لباس و… ) به ملکیت زن در می‌آیند و در غیر این صورت دلالت بر اذن در انتفاع دارند؛ مانند خودرو، فرش و …
حق زن بر نفقه چگونه ایجاد می‌شود؟
حق نفقه زن با نکاح دائم برای او ایجاد می‌شود و از شرایط استمرار آن، تمکین زن به معنای قبول ریاست شوهر و اطاعت از او در امور خانه داری: مثلا در جایی که شوهر تعیین می‌کند ساکن باشد یا بدون اجازه شوهر منزل را ترک نکند. (تمکین عام) و تامین شوهر در رابطه جنسی (تمکین خاص) است.
نشوز و نفقه؛ نفقه تحت چه شرایطی به زن تعلق نمی‌گیرد
به طور کلی نشوز عبارت است از امتناع زوجه از ادای وظایف زوجیت (اعم از تمکین عام و تمکین خاص). شرط ایجاد نفقه، تمکین نیست بلکه نکاح دائم است ولی مانع آن نشوز و عدم تمکین است، به عبارت دیگر نفقه به صرف نکاح دائم ایجاد می‌شود و استمرار آن منوط به تمکین (عام و خاص) از جانب زن خواهد بود.
در صورت نشوز، مرد تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد و اثبات آن برای آن که مرد از پرداخت نفقه شانه خالی نکند، برعهده مرد است.
نفقه زن و فرزند در ازدواج موقت یا صیغه مطابق با قانون
پیش از این در زمینه نفقه در عقد موقت مطالب مفصلی داشته‌ایم اما به طور کلی در نکاح منقطع یا موقت، نفقه به صرف نکاح ایجاد نمیشود و از تکالیف مرد نیست، مگر آن که در ضمن عقد، به طور ضمنی یا صریح شرط شده باشد که پرداخت نفقه توسط مرد و در طول مدت نکاح باشد. اگر طفلی در عقد موقت متولد شود، نفقه‌اش بر عهده پدر خواهد بود.
قانون نفقه در دوران نامزدی
شرط ایجاد نفقه، عقد دائم است و شرط استمرار آن تمکین عام و خاص زن. ولی در دوران نامزدی که بین زن و مرد عقدی صورت نگرفته و زن نمی‌تواند از شوهر خود تمکین کند، تکلیفی بر مرد نسبت به پرداخت نفقه وجود نخواهد داشت و زن مستحق دریافت نفقه نخواهد بود.
نفقه در دوران عقد بر عهده کیست؟
همان طور که بیان شد نکاح دائم شرط لازم برای نفقه است، اما کافی نیست و باید برای استقرار یافتن نفقه، تمکین زن اعم از تمکین عام و تمکین خاص حاصل شود. اگر در دوران عقد و قبل از عروسی و شروع زندگی مشترک، زن برای تمکین اعلام آمادگی کند، اما به خاطر عرف و رسوم منطقه یا خانواده، زندگی در منزل مشترک که شوهر باید آن را آماده کند، ممکن نباشد و یا این که رابطه جنسی به خاطر مذموم انگاشته شدن در فرهنگشان نتوانند برقرار کنند، زوجه مستحق نفقه است.
عدم پرداخت نفقه در دوران عقد
برای این منظور زوجه میتواند طی اظهارنامه‌ای، آمادگی خود را برای تمکین اعلام کند تا اگر اختلافی پیش آمد، بتواند به آن استناد کند و نفقه این دوران مطالبه کند.
نفقه زن و حق حبس؛ زن چگونه میتواند از حق حبس خود برای دریافت مهریه استفاده کند؟
مطابق قانون، زن میتواند تمکین خود را منوط به پرداخت مهریه کند که به این امر، حق حبس زن می‌گویند. البته استفاده از حق حبس شرایطی دارد از جمله اینکه:
- زن حتی یک بار هم از شوهر تمکین (چه عام و چه خاص) نکرده باشد
- مهریه حال باشد، نه مدت دار
برای مثال اگر زن با سکونت در منزل پدر و عدم تمکین پرداخت مهریه خود را تقاضا کند، مرد باید مهریه او را بپردازد، ضمن آن که زن مستحق دریافت نفقه است. ماده ۱۰۸۵ در این باره مقرر می‌دارد “زن میتواند تا مهریه به او تسلیم نشده، از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند، مشروط به این که مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.”
نفقه زوجه در صورتی که زوج غایب مفقودالاثر باشد
موضوع سوال این است که در صورت مفقودالاثر بودن زوج، وضعیت نفقه زوجه به چه صورت خواهد بود و چه کسی مسئول پرداخت نفقه زن خواهد بود؟ بر اساس قانون، زوجه میتواند در این مورد به دادگاه مراجعه کند و تقاضای نفقه خود را کند. دادگاه نیز از اموال غایب به قدر نفقه مورد نیاز زوجه، مقداری را تعیین می‌کند.
آیا نفقه به زن شاغل تعلق می‌گیرد؟
در سال‌های اخیر اشتغال زنان امری عادی شده است و به این ترتیب زنان زیادی هستند که با داشتن شغل، از درآمد کافی برخوردار هستند اما آیا اشتغال زن مانع از پرداخت نفقه از سوی مرد خواهد شد؟ در این زمینه باید در نظر داشت پرداخت نفقه به زن، برعهده مرد است، چه زن شاغل باشد و چه نباشد و چه دارایی و اموالی داشته باشد و چه نداشته باشد، به هر حال پرداخت نفقه مشروط به فقر او نیست.
به این ترتیب حتی در صورت اشتغال زن و توانایی مالی زن، پرداخت نفقه همچنان بر عهده مرد است و او موظف به پرداخت نفقه به زن خواهد بود.
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
نفقه اقارب؛ وظایف مرد در پرداخت نفقه فرزند، پدر و مادر
علاوه بر نفقه زن، قانونگذار برای اقارب (بستگان) و فرزندان، در صورت وجود شرایط، نفقه در نظر گرفته است، که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
شرایط پرداخت نفقه به اقارب بر طبق قانون
ماده ۱۱۹۶ قانون مدنی مقرر می‌دارد “در روابط بین اقارب فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی ملزم به انفاق یکدیگرند.”
همچنین ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی نیز بیان می‌دارد “کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد.”
به این ترتیب و در زمینه نفقه اقارب باید موارد زیر مد نظر قرار گیرد:
- بین اقارب، باید رابطه نسبی برقرار باشد؛ پس شامل بستگان و اقارب سببی و رضاعی نمیشود.
- اقارب نسبی در خط عمودی باشند مثل؛ پدر و مادر (صعودی) و فرزندان و نوه‌ها (نزولی). پس اقارب در خط افقی مانند خواهر، برادر، عمو، دایی و… شامل الزام به پرداخت نفقه نمی‌شوند.
- اقارب واجب النفقه باشند؛ یعنی اصطلاحا فقیر و ندار و عاجز از اشتغال به شغل باشد و نیازمند باشد. در اینجا منظور از شغل، شغلی مناسب با شان فرد است.
- طبق ماده ۱۱۹۸ قانون مدنی “کسی ملزم به انفاق است که متمکن از دادن نفقه باشد، یعنی بتواند نفقه بدهد بدون این که از این حیث در وضع معیشت خود دچار مضیقه گردد. برای تشخیص تمکن باید کلیه تعهدات و وضع زندگانی شخصی او در جامعه در نظر گرفته شود.”
به این ترتیب علاوه بر نیاز اقارب به نفقه، خود شخص انفاق کننده هم باید تمکن مالی داشته باشد و اگر تمکن نداشت، تکلیفی به پرداخت نفقه اقارب ندارد.
تمکن پرداخت نفقه اقارب به چه معنی است؟
برای پرداخت نفقه اقارب، فرد باید تمکن مالی داشته باشد یعنی اولا فرد مالی زائد بر مخارج خود و زوجه‌اش داشته باشد، ثانیا دین حال نداشته باشد زیرا دیون حال مقدم بر پرداخت نفقه اقارب به جز نفقه اولاد می‌باشد. بعد از پرداخت دیون اگر چیزی زائد آمد، همه صرف نفقه اقارب می‌شود.
اگر چیزی که برای نفقه اقارب کنار گذاشته شده جزء مستثنیات دین باشد، بر دیون مقدم می‌شود و قابل توقیف از سوی طلبکاران نیست. اگر پدر و مادر تنها یک فرزند داشته باشند، همه نفقه در صورت تمکن بر عهده اوست و در صورت تعدد فرزندان، مشترکا و به نسبت برابر باید نفقه را بپردازند و از این لحاظ تفاوتی میان فرزند دختر یا پسر وجود نخواهد داشت.
آیا ورشکستگی باعث رفع تکلیف از انفاق اقارب می‌شود؟
در این زمینه باید در نظر داشت ورشکستگی باعث رفع تکلیف از انفاق اقارب نمیشود. صدور حکم ورشکستگی به خودی خود، تکلیف به انفاق را از بین نمی‌برد، چرا که ممکن است نتیجه توقف در دیون باشد نه عدم تمکن در پرداخت نفقه.
بررسی شرایط تعدد انفاق کنندگان
در مورد تعدد انفاق کنندگان، گفته شد که باید به صورت مساوی، نفقه فرد واجب النفقه را بپردازند. مثلا فردی مستحق نفقه است و چند پسر و دختر دارد، که همه آنها تمکن مالی هم دارند، پس موظفند به صورت مساوی نفقه پدر یا مادر خود را بپردازند.
ماده ۱۲۰۱ قانون مدنی نیز مقرر می‌دارد “هرگاه یک نفر هم در خط عمودی صعودی و هم در خط عمودی نزولی، اقارب داشته باشد که از حیث الزام به انفاق در درجه مساوی هستند، نفقه او را باید اقارب مزبور به حصه متساوی تادیه کنند، بنابراین اگر مستحق نفقه، پدر و مادر و اولاد بلافصل داشته باشد، نفقه او را باید پدر و اولاد او به تساوی تادیه کنند، بدون این که مادر سهمی بدهد و همچنین اگر مستحق نفقه مادر و اولاد بلافصل داشته باشد، نفقه او را باید مادر و اولاد به تساوی بدهند.”
بررسی شرایط تعدد افراد واجب النفقه
در این فرض اگر انفاق دهنده نتواند نفقه تمام افراد واجب النفقه را بدهد، باید اقارب در خط عمودی نزولی را در اولویت قرار دهد، یعنی ابتدا باید نفقه همسر را بپردازد، سپس نفقه فرزند و در صورت تمکن، نفقه پدر و مادر را بدهد. در این حالت اگر تمکن مالی محدود داشته باشد، نفقه فرزند بر نفقه پدر یا مادر اولویت دارد.
ماده ۱۲۰۲ قانون مدنی در این باره مقرر می‌دارد “اگر اقارب واجب النفقه متعدد باشند و منفق نتواند نفقه همه آنها را بدهد، اقارب در خط عمودی نزولی مقدم بر اقارب در خط عمودی صعودی خواهند بود.”
تفاوت نفقه زوجه با نفقه اقارب
- نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب است.
- نفقه زن، طلب ممتاز حساب می‌شود. یعنی در صورت ورشکستگی و افلاس مرد، طلب زن نسبت به سایر طلب‌ها اولویت دارد (به غیر از طلب کسانی که حق وثیقه دارند).
- نفقه زن مشروط به فقر یا تمکن شوهر نیست و در هر حالتی بر مرد واجب است و در صورت عدم تمکن مرد، تکلیف به پرداخت نفقه از او ساقط نخواهد شد. یعنی اگر مردی نتواند نفقه زن خود را بپردازد، به صورت دین بر گردن او خواهد ماند، در حالی که ترک نفقه اقارب دینی برای مرد ثابت نمی‌کند.
- نفقه زوجه یک تکلیف یک جانبه است و در هیچ شرایطی زن مجبور نیست به شوهر خود نفقه بدهد ولی نفقه اقارب یک تکلیف دو جانبه و متقابل است.
- پرداخت نفقه قانونی زوجه و اولاد بر سایر دیون مقدم است.
- نفقه اقارب نیز مانند نفقه زوجه دارای ضمانت اجرای کیفری (حبس تعزیری درجه ۶) است.
- نفقه اقارب فقط برای آینده است و اقارب نمی‌توانند نفقه معوقه مطالبه نمایند (یعنی نفقه روز‌های گذشته را بگیرند)، در حالی که زوجه میتواند هم نفقه گذشته مطالبه کند و هم نفقه آینده.
مطالب مرتبط بیشتر بخوانید:
نفقه فرزندان هم بر عهده پدر بوده اما بر خلاف زوجه که اگر شاغل هم باشد به او نفقه تعلق می‌گیرد، فرزندان برای دریافت نفقه باید محرد و بیکار باشند
نفقه فرزند یا فرزندان در قانون
در ادامه، به بررسی میزان نفقه فرزند یا فرزندان می‌پردازیم. در این زمینه باید در نظر گرفت به طور کلی نفقه فرزندان را پدر باید بدهد. ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی در این باره مقرر می‌کند “نفقه اولاد بر عهده پدر است، پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق، به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فاالاقرب، در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آنها، نفقه بر عهده مادر است. هرگاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فاالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.”
برای مثال اگر فرزندی، پدر و پدربزرگ پدر و مادر نداشته باشد یا آنها تمکن مالی جهت انفاق این فرزند را نداشته باشند و پدربزرگ مادری و مادربزرگ پدری بتوانند انفاق کنند، نفقه این فرزند بین این دو به صورت مساوی تقسیم خواهد شد.
-
نفقه فرزند چقدر است؟
منظور از نفقه الزاما پرداخت مبلغی پول به فرزند نیست، بلکه باید گفت، منظور تامین مواردی است که در قانون به عنوان نفقه اقارب از جمله فرزند قید شده است.
در تعیین میزان نفقه، عرف و توانایی مالی پدر در نظر گرفته می‌شود و اگر به دادگاه رجوع شود، کارشناس دادگستری در رشته نفقه، توانایی مالی انفاق کننده و مخارج متعارف زندگی فرزند مانند هزینههای تامین مسکن، پوشاک خوب و غذای مناسب را با توجه به محیطی که زندگی می‌کنند مورد سنجش قرار داده و میزان آن را تعیین می‌کند.
-
آیا جهیزیه جزء نفقه دختر محسوب می‌شود؟
در پاسخ کوتاه به این سوال باید گفت جهیزیه دختر جزو نفقه نیست چرا که اساسا تهیه جهیزیه جزو وظایف دختر نیست.
اگر بخواهیم قانونی و شرعی حکم این مساله را بدانیم، باید بگوییم که هم در دین اسلام و هم در قانون وظیفه مرد است که در هنگام تشکیل زندگی وسایل و خانه مناسب را تهیه نماید، اما در عرف چون اوایل زندگی، فشار اقتصادی متوجه دختر و پسر می‌شود معمولا خانواده دختر جهیزیه را فراهم می‌کند. هرچند کمک خانواده دختر، لطف محسوب می‌شود و شایسته است اما جزو نفقه حساب نمیشود و الزامی بر پدر یا مادر وی نخواهد بود.
-
نفقه فرزند نامشروع، فرزندخوانده و فرزند حاصل از لقاح مصنوعی
علی الاصول فرزند نامشروع حق نفقه ندارد و الزامی به پدر در جهت پرداخت نفقه فرزند نامشروع و طبیعی وجود ندارد، چون ممکن است این فرزند منتسب به پدر نباشد. از سوی دیگر هم برای فرزندان حاصل از تلقیح مصنوعی، چون به پدر منتسب می‌شوند و هم برای کودکان تحت سرپرست، این حق قانونی وجود دارد.
-
نفقه تا چه زمانی به فرزند تعلق می‌گیرد
در مورد این سوال در قانون مدنی، اشاره‌ای به عمل نیامده است اما می‌توان به قانون حمایت خانواده رجوع کرد که در آن وضعیت نفقه فرزند پسر و وضعیت نفقه فرزند دختر را مشخص می‌کند.
بند ۳ ماده ۴۸ قانون حمایت از خانواده مقرر می‌دارد “فرزندان اناث در صورت نداشتن شغل یا شوهر و فرزندان ذکور تا سن بیست سالگی و بعد از آن منحصرا در صورتی که معلول از کار افتاده نیازمند باشند یا اشتغال به تحصیلات دانشگاهی داشته باشند حسب مورد از کمک هزینه اولاد، بیمه و مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه والدین خود برخوردار می‌گردند.”
با توجه به این ماده می‌توان از ملاک قانون مدنی در مورد نفقه اقارب یاری جست (ملاک مستحق بودن اقارب) و گفت حتی با وجود رسیدن فرزندان به سن بلوغ، اگر آنها منبع درآمدی برای خود نداشته باشند، مثلا پسرانی که تحصیلات عالیه را ادامه می‌دهند و یا پس از پایان تحصیلات، توانایی پیدا کردن شغل مناسب ندارند و یا این که محجور باشند و دختران تا زمانی که ازدواج نکرده‌اند و یا حتی ازدواج کرده و جدا شده‌اند، اما شغلی ندارند، در حالی که پدرشان دارای شغل و درآمد باشد، نفقه آنها بر عهده پدر است.
پس اگر پسری پس از پایان خدمت یا تحصیلات، توانایی کار داشته باشد دیگر مستحق دریافت نفقه نمی‌باشد، در حالی که نفقه دختران تا زمان ازدواج، اگرشغلی نداشته باشند بر عهده پدر خواهد بود.
-
نفقه دختر مجرد و شاغل
بر خلاف زوجه که چه شاغل باشد و چه نباشد، نفقه حق اوست، فرزندی که شاغل است حتی با وجود ازدواج نکردن، مستحق دریافت نفقه از جانب پدر نخواهد بود.
-
نفقه دختر بعد از طلاق بر عهده کیست؟
نفقه دختری که ازدواج کرده باشد، بر عهده پدر نیست، اما نفقه دختری که پس از ازدواج طلاق گرفته باشد، اگر تمکن مالی و شغلی نداشته باشد و پدر نیز استطاعت داشته باشد، بر عهده پدر است.
-
نفقه فرزند بعد از طلاق و میزان آن
مسئله مهمی که در هنگام طلاق باید نسبت به آن تصمیم‌گیری شود، حضانت فرزند بعد از طلاق است. قانون مدنی مصوب ۱۳۱۴ در ماده ۱۱۶۹ مقرر می‌دارد “برای نگاهداری طفل، مادر تا دو سال از تاریخ ولادت او اولویت خواهد داشت، پس از انقضای این مدت، حضانت با پدر است، مگر نسبت به اطفال اناث که تا سال هفتم، حضانت آنها با مادر است.”
ولی به موجب اصلاحیه سال ۱۳۸۲ و تایید مجمع تشخیص مصلحت نظام “مادر تا سن هفت سالگی فرزند، چه دختر باشد و چه پسر نسبت به حضانت اولویت دارد و پس از آن با پدر است. بعد از هفت سالگی، اگر اختلافی حاصل شود، حضانت طفل با رعایت مصلحت او به تشخیص دادگاه می‌باشد.”
در مورد نفقه فرزند به هنگام طلاق باید گفت، حتی با وجود آن که فرزند تا هفت سالگی در حضانت مادر باشد، نفقه او برعهده پدر خواهد بود (در صورت تمکن مالی پدر) و در مورد میزان نفقه فرزند مشترک، اگر والدین توافق کرده باشند، بر طبق آن خواهد بود ولی اگر اختلافی در تعیین میزان به وجود آمد، موضوع به کارشناس دادگاه ارجاع می‌شود و او میزان را تعیین خواهد کرد.
به طور مثال، پدر و مادری به صورت توافقی تصمیم به طلاق دارند، پدر در صورت پرداخت نفقه توسط مادر حضانت طفل را تا زمان رشد به او می‌سپارد.
تعدیل و دادخواست تعدیل نفقه
به طور کلی تعدیل نفقه به معنای درخواست هر یک از طرفین برای تغییر در میزان نفقه است که با توجه به شرایط اقتصادی به وجود می‌آید. در حالت کلی این درخواست میتواند از سوی هر یک از طرفین مطرح شود و به عنوان نمونه زن بخواهد نفقه او یا فرزندش افزایش پیدا کند و یا مرد اعلام کند از پرداخت نفقه ناتوان است و اعسار از نفقه را مطرح کند.
-
دادخواست افزایش نفقه
ممکن است دادگاه میزان نفقه‌ای که مرد باید به زوجه بدهد و یا نفقه‌ای که پدر به فرزند بدهد را تعیین کرده باشد، ولی با گذشت زمان و بالا رفتن قیمت‌‌ها و تورم این مبلغ دیگر برای زوجه یا برای فرزندان کفایت نکند و نیاز بیشتری به پول باشد.
در این موارد زوجه میتواند با دادن دادخواست تقاضای تعدیل نفقه (افزایش نفقه) را برای خود یا فرزند خود بخواهد. ملاک تعدیل نفقه، گذشت زمان خاصی نیست و هر زمان که به علت تغییر شرایط زندگی مانند بیماری، افزایش تورم و… نفقه‌ای که سابقا پرداخت می‌‌شده متعارف وضعیت افراد واجب النفقه نباشد شخص میتواند دادخواست تعدیل نفقه بدهد.
-
درخواست کاهش نفقه
ممکن است دادگاه حکم به پرداخت مبلغ معینی از نفقه زوجه یا فرزندان و یا اقارب را بدهد که شخص هر ماه یا چند وقت یک بار بپردازد، بعد از گذشت مدتی مرد یا شخص انفاق کننده دیگر توان مالی گذشته را ندارد و نمی‌تواند به همان میزانی که دادگاه حکم کرده نفقه بپردازد.
در این صورت میتواند دادخواستی را مبنی بر تعدیل نفقه (کاهش مبلغ نفقه) تنظیم کند و ضمن این دادخواست عدم توانایی مالی خود را اظهار کند اگر پس از تشکیل دادگاه توانست اعسار خود را با ارائه مدارک، درآمد ماهیانه و معرفی کل اموال اثبات کند دادگاه حکم به کاهش و تعدیل نفقه خواهد داد.
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
ترک انفاق
ترک انفاق به طور کلی به معنای عدم پرداخت نفقه از سوی فردی است که نفقه بر عهده او است و به طور معمول این مسئله به معنای عدم پرداخت نفقه از سوی مرد برای زن و فرزند یا فرزندان است. ترک انفاق ممکن است در شرایطی قانونی باشد و دادگاه حق را به مرد بدهد اما در شرایطی نیز ترک انفاق غیر قانونی است و عدم پرداخت نفقه مجازات دارد.
ترک انفاق به دلیل عدم تمکین غیر موجه زن
گاهی در زندگی زن حاضر به تمکین از شوهر خود نمیشود (بدون هیچ عذری) مثلاً خانه را برای مدتی بدون اجازه شوهر ترک می‌کند و باز نمی‌گردد، یا حاضر به تمکین جنسی از شوهر خود نمیشود؛ در این صورت مرد میتواند نفقه را نپردازد و اگر دعوایی در دادگاه مطرح شود مرد باید اثبات کند که زن به دلیل عدم تمکین مستحق نفقه نبوده است.
ترک انفاق با وجود تمکین زن یا عدم تمکین به دلایل موجه
زمانی که مرد با وجود تمکین زن یا عدم تمکین با عذر موجه نفقه را نمی‌پردازد، زن میتواند از طریق قانونی به دو روش حقوقی (ضمانت اجرای حقوقی) و یا کیفری (شکایت کیفری) مرد را ملزم به پرداخت نفقه معوقه، حال و آینده کند که در ذیل به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
پیگیری نفقه از طریق دادگاه حقوقی
زنی که تمکین کرده و شوهر وی نفقه او را نپرداخته است میتواند دادخواست الزام شوهر به پرداخت نفقه را تقدیم دادگاه کند. در این صورت دادگاه مطابق نظر کارشناس مبلغ نفقه را تعیین و شوهر را ملزم به پرداخت آن می‌کند.
در صورتی که اجبار مرد از طریق دادگاه ممکن نباشد دادگاه میتواند به میزان نفقه از اموال ممتنع برداشت کند البته شرط برداشت دادگاه از اموال مرد مطالبه ذی‌حق می‌باشد. اگر اموالی هم از او در اختیار نباشد زن میتواند درخواست طلاق بدهد و دادگاه مرد را مجبور به طلاق زن می‌کند. حال اگر مرد حاضر به آمدن به دفترخانه برای طلاق زن نباشد، نماینده دادگاه میتواند از جانب مرد زن را طلاق دهد. البته برخی معتقدند زمانی حاکم به ولایت از تارک انفاق میتواند زن را طلاق دهد که عسر و حرج زوجه برای او اثبات گردد در غیر این صورت خود نمی‌تواند مبادرت به طلاق زوجه نماید.
برای طرح دعوا در دادگاه نفقه چه باید بکنیم؟
زن باید دو نسخه دادخواست تهیه کند و خواسته خود را بر آن قید نماید. چون دعوای پرداخت نفقه یک دعوای مالی است به میزان مبلغ مورد مطالبه، تمبر الصاق کرده و آن را به دادگاه خانواده تقدیم نماید. زوجه میتواند در دادخواست خود هزینه دادرسی را نیز مطالبه کند.
شکایت کیفری نفقه؛ آیا عدم پرداخت نفقه زن جرم است؟
ترک انفاق در صورت وجود شرایطی جرم تلقی می‌شود و زن میتواند در دادگاه کیفری ضمن درخواست نفقه، تعقیب همسر و مجازات وی را نیز بخواهد؛ البته باید به این شرایط ذیل نیز توجه کرد:
- زن تمکین کرده باشد یا عدم تمکین وی موجه باشد: قبل از آن که قانون حمایت خانواده تصویب شود، به موجب رای وحدت رویه شماره ۳۳۳ مورخ ۱۳۷۸ هیات عمومی، عدم تمکین ولو موجه، وصف کیفری ترک انفاق را زایل می‌کرد اما با تصویب قانون حمایت خانواده ماده ۵۳ قانون مزبور، رای وحدت رویه را نسخ نمود. پس اکنون عدم تمکین اگر موجه باشد میتواند از شرایط شکایت کیفری ترک انفاق باشد.
- مرد با وجود استطاعت و تمکن مالی نفقه زن را نپرداخته باشد.
- درخواست پرداخت نفقه حال و آینده شده باشد؛ زیرا مطالبه نفقه گذشته فقط در دادگاه حقوقی امکان پذیر است و نمی‌توان برای نفقه گذشته شکایت کیفری مطرح کرد.
ترک انفاق اقارب
اقارب نیز در صورتی که دارای شرایط واجب النفقه بودن باشند و نفقه به آنها پرداخت نشود میتوانند دادخواستی تنظیم و شخص انفاق کننده را ملزم به پرداخت کنند. تنظیم دادخواست منوط به آن است که اقارب فقیر باشند و توانایی پیدا کردن شغل نداشته باشند و انفاق کننده نیز از تمکن مالی برخوردار باشد.
البته باید توجه کرد که اقارب نسبت به نفقه گذشته هیچ ادعایی نمی‌توانند داشته باشند. در این صورت دادگاه ابتدا شخص را ملزم به پرداخت نفقه افراد واجب النفقه می‌نماید، اگر الزام او امکان نبود و یا در صورت غیبت شخص، می‌توان از اموال او برای پرداخت نفقه مبلغی را در نظر گرفت و اگر دسترسی به اموال شخص نیز ممکن نباشد می‌توان تحت عنوان قرض از افراد دیگر خواست تا نفقه آنان را بپردازد.
جرم و مجازات ترک انفاق اقارب؛
آیا عدم پرداخت نفقه جرم است؟
در صورتی که اقارب نیازمند باشند و شخص نیز استطاعت داشته و از قصد، نفقه آنها را پرداخت نکند، اقارب میتوانند شکواییه علیه او تنظیم و ضمن درخواست نفقه، شخص را مورد پیگرد قانونی قرار دهند که مطابق ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده مجازات او حبس درجه ۶ خواهد بود.
جرم ترک نفقه
سابقا ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی در رابطه با جرم ترک انفاق زوجه بود که بیان داشته بود “هرکس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد دادگاه او را از ۳ ماه و یک روز تا ۵ ماه به حبس محکوم می‌کند” اما این ماده توسط ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده نسخ شده است.
ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده مقرر می‌دارد “هرکس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می‌شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت، در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود.”
ارکان جرم ترک انفاق
-
رکن مادی جرم ترک انفاق
نفقه همان‌طور که از اسم آن پیدا است مبتنی بر ترک فعل است. وظیفه مرد انفاق زوجه است، در صورتی که مرد استطاعت داشته باشد و زن هم تمکین کند، یا عدم تمکین او با دلایل موجه باشد و مرد نفقه را نپردازد جرم ترک انفاق رخ می‌‌دهد. به عبارت دیگر عنصر مادی جرم ترک انفاق عبارت است از امتناع و استنکاف از پرداخت نفقه افراد واجب النفقه در صورت قدرت مرد بر انفاق.
-
رکن معنوی جرم ترک انفاق
ترک انفاق باید نتیجه خواست و اراده مرد باشد و با سوء نیت نفقه را نپردازد و اگر ترک انفاق نتیجه عللی باشد که خارج از اراده مرد است مانند موارد فورس ماژور، جرم محقق نمیشود. جرم ترک انفاق جرمی مستمر است، چون استنکاف شوهر از پرداخت نفقه طی یک روز نبوده بلکه به مدت مستمری با سوء نیت، نفقه را پرداخت نکرده است. اما مقنن برای وقوع جرم، مدتی را معین نکرده است پس احراز وقوع جرم بعد از گذشت یک مدت، نسبی و به نظر قاضی متکی می‌باشد.
ویژگی‌های جرایم مستمر از جمله پرداخت نکردن نفقه
- در جرایم مستمر امکان تخفیف یا تشدید مجازات وجود دارد چون تعیین مجازات بر طبق آخرین قانونی است که در زمان حاکمیت آن جرم ادامه داشته است، به عبارت دیگر جرم مستمر تابع قانون لاحق است حتی اگر شدیدتر باشد.
- در مورد دادگاه صالح به رسیدگی به جرم مستمر نیز باید گفت که همه دادگاه‌هایی که جرم در قلمرو آنها استمرار یافته، صالح‌اند و تقدم با دادگاهی است که زودتر شروع به رسیدگی کرده است. به عنوان مثال اگر مردی در تهران مرتکب جرم ترک انفاق شود و سپس به اصفهان برود در صورتی که جرم ترک انفاق جرم آنی باشد فقط دادگاه تهران صالح است در حالی که چون ما این جرم را مستمر میدانیم هم دادگاه تهران و هم اصفهان صالح به رسیدگی هستند.
آیا شکایت از پدر برای نفقه ممکن است؟
بله امکان شکایت از پدر برای عدم پرداخت نفقه ممکن است. چون در ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده عدم پرداخت نفقه افراد واجب النفقه در صورت تمکن مالی جرم محسوب شده و افراد واجب النفقه میتوانند از طریق دادگاه‌های حقوقی الزام منفق به پرداخت نفقه را بخواهند یا آن که با شکایت کیفری ضمن الزام منفق به پرداخت نفقه، تعقیب کیفری او را نیز درخواست کنند.
نحوه مطالبه نفقه فرزندان بدین گونه است که اگر فرزند دختر کمتر از ۹ سال و پسر کمتر از ۱۵ سال سن داشته باشد و پدر نیز نفقه آنان را نپردازد به استناد ماده ۶ قانون حمایت از خانواده کسی که نگهداری طفل را بر عهده دارد مانند مادر میتواند به طرفیت پدر برای نفقه فرزند خود اقامه دعوا کند.
از سن ۹ تا ۱۸ سالگی برای دختر و ۱۵ تا ۱۸ سالگی برای پسر، اگر برای فرزند حکم رشد گرفته شده باشد خود به تنهایی میتواند علیه پدر برای پرداخت نفقه اقامه دعوا کند ولی اگر رشد او احراز نشود باید تا سن ۱۸ سال تمام صبر کند و سپس خود به تنهایی میتواند اقامه دعوای نفقه کند.
نفقه در طلاق
برای بررسی پرداخت نفقه در طلاق باید به این نکته توجه کرد که موضوع نفقه در طلاق بسته به نوع طلاق متفاوت است و از این نظر باید انواع طلاق را مورد بررسی قرار داد.
-
نفقه در طلاق رجعی
در عده طلاق رجعی زن در حکم زوجه بوده و مستحق نفقه است و جز در مورد عمل به وظیفه زناشویی که در این دوران، قبل از رجوع مرد مجاز نمی‌باشد؛ باید در برابر سایر اوامر شوهر در خصوص زندگی تمکین کند. هم چنین اگر طلاق در حال نشوز واقع شود نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد.
-
نفقه در طلاق بائن
به طور کلی در این طلاق رابطه زوجیت کاملاً پایان می‌پذیرد و زن و مرد کاملا از هم جدا می‌شوند و تکلیفی بر مرد برای پرداخت نفقه در دوران عده وجود نخواهد داشت، مگر آن که زن حامله باشد که در این صورت مرد باید مخارج وضع حمل زن را بدهد. البته مدت زمانی که برای گواهی عدم سازش تا جاری شدن صیغه طلاق طی می‌شود، زن میتواند نفقه این مدت را تقاضا کند. ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی مقرر می‌دارد “نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر این که طلاق در حال نشوز واقع شده باشد لیکن اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت هم از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.”
انواع طلاق بائن و نفقه زن بعد از طلاق
- طلاق زنی که با او نزدیکی نشده است.
- طلاق زن یائسه.
- طلاق خلع و مبارات.
- طلاق زنی که از سوی یک شوهر سه بار متوالی طلاق داده شده است.
زن یائسه و زنی که با او نزدیکی نشده است بعد از طلاق عده نخواهند داشت و این افراد میتوانند بلافاصله بعد از طلاق ازدواج نمایند. زن سه طلاقه نیز در دوران عده هیچ امکان رجوعی برای او وجود نخواهد داشت به این دسته از افراد نیز به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی نفقه تعلق نمی‌گیرد.
اما در طلاق خلع و مبارات که بر پایه کراهت زن یا کراهت زن و شوهر از هم است، اگر زن نسبت به بذل خود (فدیه یا همان مالی که برای اثبات کراهت خویش به مرد می‌‌دهد) در دوران عده رجوع کند، طلاق بائن به طلاق رجعی تبدیل شده و در عده طلاق رجعی مرد میتواند به زن رجوع کند پس همان طور که ذکر شد در ابتدای طلاق رجعی باید نفقه زن به طور کامل پرداخت گردد.
مشاوره حقوقی قاف بزرگ‌ترین مرکز مشاوره حقوقی تلفنی کشور است، برای مشاوره با وکلای پایه یک دادگستری کافیست شماره خود را در کادر زیر وارد کرده تا کارشناسان ما در اسرع وقت با شما تماس بگیرند:
جهت گفتگو با وکلای تخصصی قاف، شماره تلفن همراه خود را وارد نمایید.
میزان نفقه چقدر است؟
نفقه میزان مشخصی ندارد و بر اساس وضعیت زندگی زن قبل از ازدواج، شان و شخصیت وی، تحصیلات و ... محاسبه می‌شود و بدیهی است که میزان نفقه هر شخص با شخص دیگر متفاوت است
در محاسبه میزان و مصادیق نفقه، وضعیت زن پیش از ازدواج ملاک است یا پس از تشکیل خانواده؟
در این زمینه اختلاف نظر وجود دارد، اما به نظر میرسد با توجه به عبارت خادم در صورت عادت و همچنین رای ۲۹۲/۲۳ دیوان عالی کشور، وضعیت زن ملاک است، نه وضعیت زندگی زناشویی و اقتصادی شوهر او؛ یعنی آن چه در شان زن است باید توسط شوهر برای او فراهم گردد.
در صورت اشتغال زوجه، آیا مرد باز هم باید نفقه به زن بپردازد؟
بهطور کلی نفقه از وظایف شوهر بعد از ازدواج و در زندگی مشترک بوده و ارتباطی با وضعیت مالی زن ندارد، بنابرین حتی اگر زوجه به کاری اشتغال داشته و یا از نظر مالی نیازی به نفقه نداشته باشد هم شوهر باز مکلف به پرداخت نفقه است
آیا هزینه عمل بینی زن هم بر عهده مرد است؟
مرد موظف به پرداخت هزینههای درمانی همسر خود است چه درمان بیماری معمولی و چه درمان بیماریهای خاص، اما در مورد عملهای زیبایی در صورتی که ضرورت داشته باشد بر عهده مرد است اما اگر صرفا به خاطر زیبایی باشد شوهر موظف به پرداخت هزینه عمل نیست